تنبور دوزی چیست | بررسی 6 کاربرد تنبور دوزی + معرفی ابزار و نکات مهم
امین هاشمی
نویسندهدسته بندی :
- هنر تنبور دوزی
- تاریخچه تنبور دوزی
- ابزار مورد نیاز برای تنبور دوزی چیست؟
- نکات مهم تنبور دوزی
- 6 مورد از کاربردهای تنبور دوزی
- کاربردها
- نکات مهم برای مبتدی‌ها
- آموزش سریع بخیه‌ی زنجیره‌ای با قلاب تنبور (گام‌به‌گام)
- اشتباهات رایج (و راه‌حل سریع)
- مزایای تنبور دوزی
- معایب تنبور دوزی
- «زنجیره پنهان»؛ عنصر کلیدی سرعت در تنبور دوزی
- سخن پایانی
- سوالات متداول
تنبور دوزی ممکن است در نگاه اول مشابه مابقی روش‌های تزئین پارچه باشد، اما در حقیقت این هنر پر از نکات و تکنیک‌های متفاوت و جذاب است که در ادامه این مقاله از دوخت برتر به طور کامل به آن‌ها اشاره شده است.
| کاربرد تنبور دوزی | توضیحات |
|---|---|
| لباس مجلسی | تنبور دوزی در لباس‌های مجلسی باعث زیبایی و جلوه بیشتر لباس میشود و در لباس‌های سفارشی و شخصی‌دوزی بسیار کاربرد دارد. |
| وسایل منزل | در وسایلی مانند رومیزی، روتختی، پرده و کوسن‌ها، تنبور دوزی زیبایی و شادابی به منزل می‌بخشد. |
| یقه | تنبور دوزی روی یقه قبل از دوخت قطعات پارچه به یکدیگر انجام میشود و یکی از زیباترین تزئینات لباس است. |
| سر آستین | برای تنبور دوزی در سر آستین، باید پس از برش الگوی سر آستین، لایی چسب زده شده و طرح انتقال یابد. |
| کیف | تنبور دوزی روی کیف بسته به جنس پارچه‌ی کیف متفاوت است و می‌تواند طرح‌های مختلفی را شامل شود. |
| کفش | تنبور دوزی در کفش‌ها، معمولاً در کفش‌های تابستانه استفاده میشود و زیبایی خاصی به آن‌ها می‌بخشد. |
هنر تنبور دوزی
به هنر تزئین پارچه با استفاده از نخ، مروارید، مهره و پولک تنبور دوزی گفته میشود. کلمه تنبور دوزی از ترفند کشیدن و محکم کردن پارچه، داخل قابی دایره‌ای الهام گرفته شده است. نکته جالب هنر تنبور دوزی این است که در واقع هنری به این نام وجود ندارد و به دوخت و دوز با استفاده از سوزن تنبور، تنبور دوزی می‌گویند.
تفاوت سوزن تنبور با سوزن‌‌های معمولی در سرعت روند کار است. سوزن تنبور با قابلیتی که دارد امکان اتمام طرح را در مدت زمان کوتاه‌تری به شما می‌دهد. تنبور دوزی هنری لوکس و با تاریخچه‌ی طولانی است که به دو بخش دستی و صنعتی تقسیم میشود.
در گذشته هنرمندان به صورت سنتی و دستی تنبور دوزی انجام می‌دادند اما امروزه به دلیل پیشرفت تکنولوژی و محبوبیت این هنر، روش صنعتی نیز وارد بازار شده است. به طور کلی، از روش دست دوز برای تولید لباس‌های فاخر و سفارشی و از روش صنعتی برای تنبور دوزی روی لباس‌های بازاری که در حجم بالا تولید می‌شوند استفاده میشود.
تاریخچه تنبور دوزی
منشا هنر تنبور دوزی به دلیل محبوبیت بالا و فراگیر بودن آن در سراسر جهان، به صورت دقیق مشخص نیست؛ اما شنیده‌ها حاکی از این است که هنر تنبور دوزی در قرن هفدهم و در کشور هندوستان بیشتر مورد توجه بوده. البته ناگفته نماند که آثاری از تنبور دوزی بر روی پوشاک توت عنخ آمون در مصر باستان نیز یافت شده است.
هنر تنبور دوزی در قرن هجدهم به فرانسه و بریتانیا منتقل شد و طرفداران زیادی در این کشورها پیدا کرد؛ اما لازم به ذکر است که با وجود طرفداران بسیار زیاد این هنر در اروپا، تنبور دوزی یقینا ریشه‌ای آسیایی دارد.
در طول قرن هجدهم زنان در نقاط مختلف دنیا، از هنر تنبور دوزی به عنوان نوعی سرگرمی هنگام معاشرت با دوستان خود و در مهمانی‌ها استفاده می‌کردند؛ چرا که این هنر نیاز به دقت بالایی ندارد و تنها با داشتن صبر، حوصله و استمرار امکان‌پذیر است.
در قرن نوزده، به دلیل علاقه شدید مردم به هنر تنبور دوزی و فراگیر شدن آن، ماشین‌هایی مخصوص تنبور دوزی تولید شد که کورنلی نام داشتند. این ماشین‌ها با رشد و پیشرفت تکنولوژی روی کار آمدند و امکان انجام تنبور دوزی با سرعت بالا و در مدت زمان کوتاه را برای افراد به وجود آوردند.
ابزار مورد نیاز برای تنبور دوزی چیست؟
برای تنبور دوزی روی پارچه، شما به ابزار و لوازمی نیاز دارید که با استفاده از آن‌ها بتوانید این هنر را با خلاقیت خود ترکیب کرده و به نمایش بگذارید. در ادامه به این ابزار و لوازم اشاره شده است.
1. سوزن
سوزن تنبور یا تمبور، سوزنی مخصوص بافندگی است که از نوک تیزی برخوردار می‌باشد. این سوزن یک شیار برای قرار گرفتن نخ و یک پیچ قفل در قسمت بالایی دارد. از سوزن تنبور برای انواع هنرهای تزئین پارچه مانند پولک دوزی، سنگ دوزی، ملیله دوزی، منجوق دوزی و جواهر دوزی نیز استفاده میشود. برای آشنایی با تمام مفاهیم و تکنیک‌های جواهردوزی، ما به شما تهیه دوره جواهر دوزی در تخفیفات ویژه مجموعه دوخت برتر را پیشنهاد می‌کنیم.
سوزن تنبور انواع گوناگونی دارد، برخی از این سوزن‌ها دسته چوبی و برخی فلزی هستند. در زمان‌های گذشته از سنگ و استخوان نیز برای ساخت دسته سوزن تنبور استفاده می‌کردند.
2. نخ
بهترین نخ‌ها برای تنبور دوزی، نخ ابریشم، نخ فلزی و نخ‌های تابیده شده هستند.
3. مهره و پولک
برای انجام هنر تنبور دوزی می‌توان از انواع وسیله‌های تزئینی مانند منجوق، ملیله، مروارید و پولک استفاده کرد.
4. پارچه
یکی از اصلی‌ترین لوازم مورد نیاز برای هنر تنبور دوزی، پارچه است. بنابراین توصیه میشود با انواع پارچه و الیاف آشنا باشید. پارچه مناسب تنبور دوزی می‌بایست ریز بافت باشد تا دوخت‌ها به بهترین شکل ممکن کنار یکدیگر قرار بگیرند. تنبور دوزی معمولا مناسب پارچه‌های تور، گیپور و مخمل می‌باشد اما شما با توجه به هدف خود می‌توانید از تمام پارچه‌های تار و پودی استفاده کنید. پارچه‌ی شیشه‌ای ارگانزا نیز برای تنبور دوزی انتخاب مناسبی است. همانطور که گفته شد یکی از پارچه های مناسب این کار پارچه مخمل است. به مطلب زیر از سایت alnassaj توجه فرمایید:
Velvet is known for its high-quality texture, offering softness, durability, and a velvety appearance. It is made from natural fibers like silk or cotton, or synthetics like polyester, with natural fibers being the most premium. Velvet’s ability to reflect light gives its colors a rich, deep quality.
مخمل به دلیل بافت باکیفیت، نرمی، دوام و ظاهری مخملی شناخته شده است. از الیاف طبیعی مانند ابریشم یا پنبه یا مواد مصنوعی مانند پلی استر ساخته شده است که الیاف طبیعی بالاترین کیفیت را دارند. توانایی مخمل در بازتاب نور به رنگ های آن کیفیتی غنی و عمیق می دهد.
5. قیچی
قیچی مناسب تنبور دوزی، می‌بایست تیغه‌ی تیز، برنده و کوچک داشته باشد و به هیچ عنوان کند نباشد چرا که باعث آسیب دیدن نخ‌ها و پارچه میشود.
6. کاربن و رولت
انتقال طرح تنبور دوزی به پارچه را می‌توان یکی از چالش‌های این هنر دانست. گاهی طرح‌های تنبور دوزی می‌توانند بسیار پیچیده باشند، اما استفاده از کاربن و رولت برای انتقال طرح کار را آسان‌تر میکند. سایت sewdirect مزیت استفاده از کاربن را اینگونه بیان میکند:
One of the easiest ways to preserve your tissues patterns is to use carbon paper to trace piece directly onto your fabric. You can do this a few times with the same pattern, which is great if you need to make multiple sizes or don’t like cutting your patterns.
"یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای حفظ الگوهای بافت، استفاده از کاغذ کاربن برای ردیابی مستقیم الگو روی پارچه است. می‌توانید این کار را چندین بار با یک الگو انجام دهید، که اگر نیاز به ایجاد اندازه‌های مختلف دارید یا دوست ندارید الگوهای خود را برش دهید، عالی است."
7. کارگاه
کارگاه برای ثابت و محکم نگه داشتن پارچه و آسان‌تر شدن تنبور دوزی استفاده میشود. کارگاه‌ها در سایز، جنس و اشکال مختلف قابل تهیه هستند.
نکات مهم تنبور دوزی
در هنر تنبور دوزی باید بیشتر از هر چیزی به جنس پارچه و وزن مهره‌ها دقت داشت، چرا که در صورت سنگین بودن بیش از حد مهره‌ها و دوخت آن‌ها روی پارچه‌ای با جنس توری امکان آسیب دیدن و پاره شدن پارچه وجود دارد. نکته دیگر در تنبور دوزی گره زدن نخ در پایان کار است. گره زدن نخ نهایی در پایان کار موضوع بسیار مهمی می‌باشد، چرا که اگر گره نخ باز شود به مرور زمان تمامی نخ‌های کار شل شده و جلوه اولیه خود را از دست می‌دهند.
به همین دلیل دقت به جنس نخ‌ها نکته ضروری محسوب میشود؛ برخی نخ‌ها مانند نخ‌های نامرئی با یک بار گره زدن ثابت شده و دیگر باز نمی‌شوند اما نخ‌هایی مانند نخ ابریشم به دلیل نرمی و لطافت نیازمند چندین بار گره زدن هستند.
6 مورد از کاربردهای تنبور دوزی
تنبور دوزی هنری پرکاربرد است که در ادامه به برخی از این کاربردها پرداخته شده است.
1. تنبور دوزی در لباس مجلسی
تنبور دوزی روی لباس مجلسی یکی از اصلی‌ترین کاربردهای این هنر است و باعث چند برابر شدن ارزش و جلوه لباس میشود. معمولا در لباس‌های سفارشی و شخصی‌دوزی تنبور دوزی اصلی جدا نشدنی است. این هنر معمولا در بعضی از قسمت‌های لباس انجام میشود اما گاهی در سراسر لباس نیز نقش می‌بندد.
2. تنبور دوزی در وسایل منزل
تنبور دوزی علاوه بر کاربردهایی که روی لباس دارد، در وسایل منزل نیز کاربردی است. برخی از وسایل منزل که مناسب تنبور دوزی هستند شامل رومیزی، روتختی، پرده و کوسن‌ها میشود. با تنبور دوزی می‌توانید زیبایی منزلتان را بیشتر کنید و حس شادابی و سرزندگی را به منزل خود هدیه دهید.
3. تنبور دوزی در یقه
تنبور دوزی در یقه، یکی از زیباترین تزئینات در لباس محسوب میشود. تنبور دوزی روی یقه، می‌بایست قبل از دوخت قطعات پارچه به یکدیگر باشد و پس از دوخت لباس امکان‌پذیر نیست.
4. تنبور دوزی در سر آستین
برای تنبور دوزی در سر آستین‌های لباس، می‌بایست پس از برش الگوی سر آستین روی پارچه، آن را لایی چسب چسباند و پس از چسباندن لایی چسب و انتقال طرح، شروع به تنبور دوزی کرد.
5. تنبور دوزی در کیف
تنبور دوزی روی کیف، کاملا به جنس پارچه‌ی کیف بستگی دارد و پارچه‌ی کیف مشخص میکند که چه نوع تنبور دوزی قابل اجرا می‌باشد.
6. تنبور دوزی در کفش
تنبور دوزی روی کفش، معمولا روی کفش‌های تابستانه که قسمتی از آن‌ها توری است انجام میشود و ظاهری شاداب و زیبا به کفش می‌دهد.
کاربردها
- لباس‌های مجلسی و عروس.
- روسری و شال‌های تزئینی.
- پرده‌ها و رومیزی‌های لوکس.
نکات مهم برای مبتدی‌ها
- تمرین روی تور یا ارگانزا برای یادگیری اولیه.
- انتخاب نخ با کیفیت برای جلوگیری از نخ‌کش شدن.
- ثابت نگه داشتن کشش دست برای یکنواختی دوخت.
| ابزار | کاربرد |
|---|---|
| قلاب تمبوره | ایجاد بخیه‌های زنجیره‌ای روی پارچه |
| کارگاه (Hoop) | کشیده نگه داشتن پارچه |
| نخ ابریشمی/متالیک | زیبایی و براقیت دوخت |
| پارچه نازک (تور، حریر) | بهترین بستر برای دوخت ظریف |
آموزش سریع بخیه‌ی زنجیره‌ای با قلاب تنبور (گام‌به‌گام)
-
پارچه را در کارگاه سفت کن (نه کشیده تا موج بیفتد، نه شل).
-
نخ را از پشت پارچه رد کن و یک گره‌ی ریز بزن.
-
قلاب را از رو داخل پارچه کن، حلقه‌ی نخِ پشت را به قلاب بگیر و به رو بکش.
-
قلاب را ۲–۳ میلی‌متر جلوتر فرو کن، همان حلقه‌ی قبلی را با حلقه‌ی جدید قفل کن → زنجیره میشود.
-
برای مهره/منجوق: ابتدا مهره را روی نخ بینداز، قلاب را کمی جلوتر فرو کن، حلقه‌ی بعدی را طوری بگیر که مهره بین دو زنجیره قفل شود.
-
پایان کار: قلاب را به پشت ببر، نخ را دو بار گره بزن، سرِ نخ را کوتاه کن و با یک قطره بی‌رنگ (در صورت نیاز) فیکس کن.
اشتباهات رایج (و راه‌حل سریع)
-
پارچه شُل/زیاد کشیده در کارگاه → اعوجاج طرح.
راه‌حل: کشش یکنواخت؛ هر ۱۰–۱۵ دقیقه یک‌بار چک و اصلاح کشش.
-
حلقه‌ها یک اندازه نیست → ناهماهنگی بافت.
راه‌حل: طول گام ثابت (۲–۳ میلی‌متر)، مچ رها و زاویه‌ی قلاب ثابت.
-
نخ پاره میشود → قلاب زبر/مهره تیز/اصطکاک زیاد.
راه‌حل: قلاب صیقلی، نخ مناسب (ابریشم/متالیک مرغوب)، مهره‌ی دهانه‌صاف.
-
پارگی پارچه‌ی تُوری زیر وزن مهره → انتخاب نادرست بستر.
راه‌حل: تور ریزبافت/ارگانزا با لایی نازک؛ وزن مهره را سبک‌تر کن.
مزایای تنبور دوزی
-
زیبایی و جلوه خاص
تنبور دوزی باعث افزایش جذابیت بصری لباس، اکسسوری و وسایل پارچه‌ای میشود و جلوه‌ای لوکس و هنری به آن‌ها می‌بخشد.
-
افزایش ارزش محصول
لباس‌ها و وسایل تنبور دوزی‌شده معمولاً ارزش مادی و هنری بالاتری دارند و در بازار قیمت بیشتری پیدا می‌کنند.
-
امکان شخصی‌سازی طرح‌ها
می‌توان طرح‌ها و رنگ‌ها را کاملاً سفارشی طراحی کرد و لباس یا وسیله‌ای خاص و منحصربه‌فرد ساخت.
-
قابل انجام روی انواع پارچه‌ها و محصولات
این هنر محدود به لباس نیست و می‌توان آن را روی کیف، کفش، پرده، کوسن، رومیزی و… نیز اجرا کرد.
-
منبع درآمد خانگی یا کارگاهی
با یادگیری این هنر می‌توان در خانه یا کارگاه کوچک کسب درآمد کرد و سفارش‌های شخصی گرفت.
-
قابل ترکیب با سایر تکنیک‌های تزئینی
تنبور دوزی را می‌توان با ملیله‌دوزی، سنگ‌دوزی، پولک‌دوزی و منجوق‌دوزی ترکیب کرد و طرح‌های پیچیده‌تر ساخت.
معایب تنبور دوزی
-
نیاز به دقت و تمرکز بالا
برای اجرای تمیز و حرفه‌ای این هنر، دقت زیاد و حوصله لازم است و اشتباه‌های کوچک ممکن است طرح را خراب کنند.
-
زمان‌بر بودن
به‌خصوص در روش دستی، اجرای طرح‌های بزرگ یا پیچیده زمان زیادی می‌برد و سرعت تولید پایین است.
-
احتمال آسیب به پارچه‌های ظریف
در صورت انتخاب اشتباه نوع پارچه یا سنگینی مهره‌ها، ممکن است پارچه زیر کار پاره یا شل شود.
-
نیاز به ابزار خاص
برای شروع باید ابزارهایی مانند قلاب تنبور، کارگاه، سوزن مخصوص و نخ‌های خاص تهیه شود.
-
نیاز به مهارت و تمرین زیاد در ابتدای کار
یادگیری دوخت تمیز و یکنواخت ممکن است برای مبتدیان سخت باشد و نیاز به تمرین زیاد دارد.
-
حساسیت بالا در شست‌وشو و نگهداری
لباس‌ها و وسایل تنبور دوزی‌شده باید با دقت و ملایمت شسته و نگهداری شوند تا تزئینات آسیب نبینند.
«زنجیره پنهان»؛ عنصر کلیدی سرعت در تنبور دوزی
همانطور که به‌درستی اشاره کردید، تنبور دوزی با استفاده از قلاب مخصوص، سرعت کار را نسبت به دوخت‌های سنتی سوزن‌دوزی افزایش می‌دهد؛ این سرعت بالا ناشی از مکانیزم ایجاد «بخیه زنجیره‌ای پنهان» است.
مکانیزم بخیه زنجیره‌ای
قلاب تنبور طوری طراحی شده است که با یک حرکت وارد پارچه شده، حلقه‌ای از نخ را از پشت پارچه به سمت روی آن می‌کشد، و با حرکت دوم، این حلقه قبلی را با یک حلقه جدید (که باز از پشت گرفته شده) قفل میکند. این قفل کردن متوالی و سریع حلقه‌ها، یک بخیه‌ی زنجیره‌ای (Chain Stitch) در پشت پارچه ایجاد میکند، در حالی که در روی پارچه، شما تنها کوک‌های ریز و ظریفی را می‌بینید که برای نگه داشتن پولک یا مهره استفاده شده‌اند.
مزیت عملیاتی این مکانیزم
-
سرعت: در سوزن‌دوزی سنتی، هر کوک نیاز به دو حرکت مجزا دارد (ورود سوزن از رو به پشت و خروج آن از پشت به رو). در تنبور دوزی، قلاب کار را تقریباً در یک حرکت رفت و برگشتی از پارچه انجام می‌دهد.
-
پوشش دهی: سیستم زنجیره‌ای پنهان در پشت کار باعث میشود که حتی در صورت استفاده از تزئینات سنگین مانند منجوق یا ملیله، پشت کار تمیز و محکم بماند و نخ به سرعت شُل یا پاره نشود. این امر به‌ویژه هنگام دوخت مروارید و مهره حیاتی است، چرا که مهره‌ها روی کوک‌های رویی قرار می‌گیرند، اما استحکام آن‌ها توسط زنجیره‌ی پشت پارچه تضمین میشود.
تسلط بر این چرخش دقیق قلاب (که زاویه‌ی آن باید ثابت بماند تا نخ از شیار سر قلاب خارج نشود) مهم‌ترین نکته برای سرعت و یکنواختی در تنبور دوزی است.
سخن پایانی
تنبور دوزی هنری است که از گذشته‌های دور تا امروز، نه تنها محبوبیت خود را از دست نداده بلکه طرفداران بیشتری در سراسر دنیا پیدا کرده است. در این مقاله از مجموعه دوخت برتر به طور کلی به کاربردها و نکات مهم این هنر جذاب پرداختیم، امیدواریم نکات ذکر شده در این مقاله برای شما کارآمد بوده باشد. اگر به هنرهای دستی علاقه‌مند هستید، پکیج بافتنی دوخت برتر را تهیه کنید و از آموزش انواع بافت استفاده نمایید.
سوالات متداول
۱. تفاوت اصلی تنبور دوزی با دیگر هنرهای تزئین پارچه چیست؟
تنبور دوزی با استفاده از قلاب مخصوص تنبور انجام میشود و بخیه‌های زنجیره‌ای منظم ایجاد میکند. این روش سرعت بالاتری نسبت به سوزن‌دوزی معمولی دارد و می‌تواند در ترکیب با مهره، پولک و منجوق جلوه‌ای درخشان‌تر به پارچه بدهد.
۲. چه نوع پارچه‌هایی برای تنبور دوزی مناسب‌تر هستند؟
پارچه‌های ریزبافت مانند تور، حریر، گیپور، ارگانزا و مخمل گزینه‌های ایده‌آلی‌اند. این پارچه‌ها اجازه می‌دهند بخیه‌ها دقیق‌تر و تزئینات ظریف‌تر اجرا شوند. در پارچه‌های ضخیم باید از نخ و سوزن قوی‌تر و کارگاه محکم‌تر استفاده کرد.
۳. چگونه می‌توان از پاره شدن پارچه در حین تنبور دوزی جلوگیری کرد؟
پیش از شروع، پارچه باید به‌طور یکنواخت در کارگاه کشیده شود تا موج یا شل‌شدگی نداشته باشد. همچنین انتخاب مهره‌های سبک، نخ مقاوم و کنترل کشش دست هنگام دوخت، از آسیب به پارچه جلوگیری میکند.
۴. آیا تنبور دوزی فقط برای لباس‌های مجلسی کاربرد دارد؟
خیر، این هنر در بسیاری از زمینه‌ها کاربرد دارد؛ از لباس‌های عروس و مجلسی گرفته تا کیف، کفش، رومیزی، پرده و کوسن. بسته به نوع پارچه و طرح، می‌توان از تنبور دوزی در محصولات تزئینی یا کاربردی نیز استفاده کرد.
۵. مبتدی‌ها برای شروع تنبور دوزی به چه ابزارهایی نیاز دارند؟
قلاب تنبور، کارگاه، نخ ابریشمی یا فلزی، پارچه‌ی تور یا ارگانزا، کاربن برای انتقال طرح و قیچی تیز از ابزارهای اصلی‌اند. پیشنهاد میشود ابتدا روی پارچه‌های ساده تمرین شود تا تسلط دست بر حرکات قلاب افزایش یابد.
۶. چگونه از لباس‌های تنبور دوزی‌شده نگهداری کنیم؟
این لباس‌ها باید با آب سرد و شوینده‌ی ملایم شسته شوند و هرگز نباید چلانده یا در ماشین خشک‌کن قرار گیرند. برای اتو کردن نیز از بخار غیرمستقیم و پارچه محافظ استفاده کنید تا مهره‌ها و نخ‌ها آسیب نبینند.
امین هاشمی
نویسنده